Η Συνέντευξη μου στην Καθημερινή

Ελλάδα, η Δημοκρατία των «κολλητών»

 Το ρουσφέτι, η κομπίνα, το «λάδωμα» αποτελούν καθημερινές πρακτικές που 

βιώνουν οι πολίτες σε κάθε τους συναλλαγή

Του Τακη Καμπυλη

«Ρεκομεντάτος: (ο, η) Προσεγμένος. Η λέξη προέρχεται από πρώην φοιτητές στην Ιταλία που λάδωναν τη μαφία για να περνούν τα μαθήματα. Εχει τη χάρη του καθηγητή. Στην Ελλάδα έχει την ερμηνεία του «

συστημένου», ενός από τα δικά μας παιδιά». Ο Βασίλης Γκινόπουλος είναι μάλλον ο πρώτος πολίτης στην Ελλάδα που θα βγάλει χρήματα καταγγέλλοντας τη διαφθορά. Εφυγε ανήλικος από τη ζεστασιά της οικογένειάς του για τα βόρεια κλίματα. Σπούδασε και ξανασπούδασε στο Λονδίνο (ήθελε πολιτικό μάρκετινγκ και το ήθελε και με διδακτορικό). Οκτώ χρόνια μετά, το 2006, επέστρεψε στη χώρα του. Και άρχισε να ψάχνει για δουλειά. Δουλειά τελικά δεν βρήκε, αλλά η πίκρα και η αγανάκτησή του βρήκαν μια δημιουργική διέξοδο. Ετοίμασε το πρώτο στο είδος του «Λεξικό του ρουσφετιού και της κομπίνας» (εκδόσεις Παπαζήση) το οποίο στις τρεις βδομάδες που βρίσκεται στα βιβλιοπωλεία δεν πάει καθόλου άσχημα.

Ο Βασίλης ξεκίνησε την αναζήτηση, όπως θα έκανε και στην Αγγλία. Εστελνε με μέιλ το βιογραφικό του. Και περίμενε. Πόσο; Μέχρι που βαρέθηκε και κατέφυγε στο κτίριο στην οδό Βουλής, όπου το κοινοβούλιο νοικιάζει γραφεία για βουλευτές από την περιφέρεια. Είχε μια μακρινή καταγωγή από κάποια γωνιά και επισκέφτηκε τον τοπικό βουλευτή.

«Πέρασα και από τα τρία στάδια. Το πρώτο ήταν ο βαθμός δυσκολίας του αιτήματος. Το δεύτερο μερικές βδομάδες μετά ήταν ότι «το παλεύουμε». Το τρίτο στάδιο ήταν ότι «επίκειται συνάντηση με αρμόδιο που μπορεί». Τέταρτο στάδιο δεν υπήρξε. Δεν ξαναπήγα».

Πήγε όμως σε γνωστούς που είχαν άλλους γνωστούς ή συγγενείς. Παράλληλα άρχισε να παρακολουθεί όλους τους διαγωνισμούς. Υποστηρίζει ότι σε όλους υπάρχουν φωτογραφικές προκηρύξεις. Ανακάλυψε πως οι περισσότερες από αυτές δημοσιεύονται μόνο σε πολύ μικρές εφημερίδες. Αρχισε να παρακολουθεί κι αυτές. Τελικά ένας γνωστός του έκλεισε ραντεβού σε μία εταιρεία: «Τα βρήκαμε, που λέτε, σε όλα. Αλλά εκεί που πίστευα ότι επιτέλους, έπειτα από δύο χρόνια, βρήκα δουλειά, μου λέει ο υπεύθυνος: Και ποιος μου λέει ότι σε δύο χρόνια που θα έρθει το ΠΑΣΟΚ δεν θα βρεις καλύτερη δουλειά κι εγώ θα ψάχνω πάλι από την αρχή;».

Του πήρε μερικά λεπτά να παρακολουθήσει τον συνειρμό τού παρ' ολίγον εργοδότη του: «Ο άνθρωπος σκέφτηκε», λέει ο Β. Γκινόπουλος, «πως αφού στα δύο χρόνια της Νέας Δημοκρατίας δεν είχα βρει δουλειά, αυτό έγινε επειδή «προφανώς» ανήκα στο ΠΑΣΟΚ. Και επομένως αν στις εκλογές κέρδιζε το ΠΑΣΟΚ, θα με βόλευε κάπου, οπότε αυτός θα έψαχνε πάλι για νέο υπάλληλο»!

Οι «λευκοί ιππότες»

Το 1992 η Δύση συνειδητοποιεί ότι η διαφθορά δεν χτυπά μόνο τα ολοκληρωτικά ή τα άλλα τυραννικά καθεστώτα. Πρωτίστως χτυπάει τις δημοκρατίες. Οπως αναφέρει ο Πιερ Λασκούμ (διευθυντής ερευνών στο διάσημο γαλλικό CNRS - στα ελληνικά το βιβλίο του από τις εκδόσεις Καστανιώτη με πρόλογο του Ν. Κοτζιά), εκείνη τη χρονιά το Συμβούλιο της Ευρώπης ιδρύει την «πολυπειθαρχική Ομάδα για τη Διαφθορά» επισημοποιώντας μ' αυτόν τον τρόπο το πρόβλημα. Το 1998, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Παγκόσμια Τράπεζα διακήρυξαν ότι η καταπολέμηση της διαφθοράς θα ήταν ένα από τα νέα κριτήρια με τα οποία θα αξιολογούσαν την οικονομική διαχείριση.

Μόνο που αυτή η διαφθορά είναι άλλου τύπου από αυτή που αντιμετώπισε ο Β. Γκινόπουλος.

Το 1980 επιστρέφει στην Αθήνα ύστερα από σπουδές στο Παρίσι ένας νέος αρχιτέκτονας. Με δύο διδακτορικά (το άλλο στην Πολεοδομία) περνάει το πρώτο του τεστ με τη διαφθορά στην πρώτη του μεγάλη δουλειά: «Ηταν η αναπαλαίωση ενός νεοκλασικού του Τσίλερ που ανήκε σε ιδιώτη. Στο τέλος ο ιδιοκτήτης απλώς μου ανακοινώνει ότι ή θα δεχτώ να εισπράξω μόνο το 10% της αμοιβής που είχαμε συμφωνήσει ή δεν θα έπαιρνα δραχμή. Εγινα έξαλλος και κατέφυγα στο Τεχνικό Επιμελητήριο. Εκεί η νομική υπηρεσία με συμβούλευσε να κινηθώ δικαστικά διότι θα κέρδιζα σίγουρα. Ετσι κι έκανα. Μόλις κοινοποιήθηκε στον αντίδικο η σχετική διαδικασία, με πήρε στο τηλέφωνο ο δικηγόρος του. Ενας ηλικιωμένος άνθρωπος, ο οποίος με συμβούλευσε να δεχθώ το 10%. Παιδί μου θα τη χάσεις τη δίκη, μην κάνεις άλλο λάθος. Ο «τάδε» έχει ισχυρές διασυνδέσεις. Δεν τον άκουσα. Εχασα τη δίκη, έχασα και το 10%. Και κατάλαβα».

Ο αρχιτέκτονας έκτοτε μπήκε σε πολλά μεγάλα έργα. Και είδε και άλλες πρακτικές: «Για παράδειγμα, συνάδελφος που κάνει δουλειές με το υπουργείο Πολιτισμού λαδώνει υπηρεσιακούς με πίνακες αξίας. Αλλοι λαδώνουν ακόμη και με νεαρές. Γενικώς η διαδικασία είναι να βγεις να ρωτήσεις τι τύπος είναι ο «υπηρεσιακός» ώστε να φερθείς ανάλογα. Τι θέλει, πόσο φιλόδοξος είναι, πώς ζει, πού ξοδεύει, πώς τα ξοδεύει. Και πράττεις ανάλογα».

Αυτό πάλι δεν αφορά τη Ράνια. Είναι άνεργη τραγουδίστρια η οποία αποφάσισε να εγκαταλείψει το τραγούδι και άνοιξε ένα μικρό κατάστημα βιολογικών τροφών κάπου στα Πατήσια. Μέχρι που έφτασε μια μέρα που εμφανίστηκαν δύο «υπηρεσιακοί» από την αρμόδια υπηρεσία. Της έκανε εντύπωση η σχολαστικότητα με την οποία μετρούσαν και ξαναμετρούσαν τα πάντα. Στο τέλος αποφάνθηκαν: «Το ύψος του WC είναι κατά δύο εκατοστά μικρότερο από το προβλεπόμενο. Λυπούμεθα». Η Ράνια κατέρρευσε. Εβαλε τα κλάματα. Τους εξήγησε την απόγνωσή της. Τη λυπήθηκαν. Πήραν μόνο 600 ευρώ και της έδωσαν τη σχετική βεβαίωση.

Παρίσι - Αθήνα

«Η διαφθορά», σημειώνει ο Πιερ Λασκούμ, «παραμένει ένα «λευκό έγκλημα» εξαιτίας των περιορισμένων κοινωνικών αντιδράσεων που προκαλεί και των ελαφρών κυρώσεων που επιφέρει. Είναι με λίγα λόγια ένα έγκλημα αποδεκτό από τις ελίτ και ανεκτό από τους πληθυσμούς». Αλλά ο Λασκούμ και άλλοι αναφέρονται κυρίως στη διαφθορά της φοροδιαφυγής μεγάλων εταιρειών ελέω φορολογικών παραδείσων. Στην Ελλάδα συμβαίνει το αντίθετο.

«Αυτό που δεν συμβαίνει στη χώρα μας», λέει ο αρχιτέκτονας, «συμβαίνει στο Παρίσι. Το έζησα όταν πριν από δύο χρόνια αγόρασα εκεί ένα διαμέρισμα. Χρειάστηκε να κάνω κάποια έργα στο εσωτερικό του. Τρία συνεργεία ανέλαβαν από ένα κομμάτι. Στο τέλος μού έδωσαν αναλυτικό λογαριασμό, περίπου στα 4.500 ευρώ. Τους ρώτησα πώς να τους πληρώσω και με μία φωνή μου είπαν με δίγραμμη επιταγή. Τα έχασα. Τους είπα ότι για να έχω δίγραμμες επιταγές θα πρέπει να κάνω φορολογική δήλωση στη Γαλλία. Τους αντιπρότεινα να τους τα δώσω μαύρα, συν κάτι παραπάνω εν είδει μπόνους. Αρνήθηκαν. Ηταν ένας Μαροκινός, ένας Τούρκος και ένας Αλβανός».

Η δίγραμμη επιταγή, όπως και στην Αγγλία και αλλού, δεν είναι παρά η ταυτότητα του χρήματος. Κάθε στιγμή το τραπεζικό σύστημα γνωρίζει ποιος τα έδωσε και ποιος τα πήρε. Στη χώρα μας πήγε να κάνει κάτι αντίστοιχο και ο Ν. Χριστοδουλάκης αλλά έπεσαν όλοι επάνω του ότι θα βουλιάξει το σύστημα! Και δεν το έκανε.

Διαφθορά αξίας μερικών δισ.

Oι αριθμοί έχουν τη δική τους ιστορία, μόνο που δεν την έγραψε κανείς. Ετσι είναι μάλλον αδύνατο να έχουμε την πλήρη εικόνα της εξακριβωμένης ή καταγγελθείσας διαφθοράς. Για παράδειγμα, από έρευνα του Nίκου Xλύκα, μόνο στην περιοχή της Aττικής για δασικές υποθέσεις από το 1982 μέχρι το 2005 έχουν καταγραφεί σε δικαστήρια 8.680 περιπτώσεις καταγγελιών διαφθοράς, όπου εμπλέκονται κυρίως παράγοντες νομαρχιών, δήμων, κοινοτήτων και δασονομείων, και -λιγότερο πάντως- δασαρχείων. Yπολογίζεται, μόνο εμπειρικά, ότι το λάδωμα σε αυτές τις περιπτώσεις ξεπερνάει τα 10.000.000 ευρώ. Eίναι δε στατιστικά ορθό να εκτιμήσουμε πως αυτές οι περιπτώσεις είναι -το πολύ- το 30% του συνολικού κύκλου διαφθοράς, αφού σύμφωνα με την εγκληματολογία, η «μαύρη τρύπα», δηλαδή οι μη καταγραφόμενες περιπτώσεις αποτελούν το 60% - 70% της πραγματικής διαφθοράς. Δηλαδή, προσθέστε άλλα 25.000.000 ευρώ τον χρόνο μόνο για την Aττική.

Οσον αφορά τις πολεοδομίες και τους δήμους, είναι πρωταθλητές στη διαφθορά τόσο στις ετήσιες εκθέσεις του Συνήγορου του Πολίτη όσο και των ελεγκτών δημόσιας διοίκησης, αλλά ο αριθμός των προσφυγών δεν έχει υπολογιστεί ακριβώς. Ωστόσο, εκτιμάται πως ο συνολικός κύκλος εργασιών της «ανώνυμης» διαφθοράς ξεπερνάει μόνο σε «γρηγορόσημο» τα 3.200.000.000 ευρώ το χρόνο. Δηλαδή, κάθε (ενήλικας) πολίτης δαπανά για τη διαφθορά περίπου 800 ευρώ τον χρόνο. Σ' αυτήν δεν περιλαμβάνονται φοροδιαφυγή από τη «μαύρη εργασία», έξοδα παραπαιδείας και παραϊατρικές εξετάσεις.

Aν τα είχε επενδύσει ο κάθε πολίτης στο ασφαλιστικό, π.χ. σε αύξηση εισφορών, δεν θα υπήρχε σήμερα το αντίστοιχο πρόβλημα. Eνδεχομένως δεν θα υπήρχε, ακόμη κι αν δεν τα είχε επενδύσει εκεί...